İnsanlık tarihinin bilinen en eski dönemine kadar uzanan Güneydoğu Anadolu Bölgesi, günümüze taşınmış en değerli tarihi yapılara ev sahipliği yapmaktadır. Her biri ayrı bir hikayeye sahip olan bu nadide yapılar, Tarihimize ışık tutan nadide ve eşsiz eserlerdir.
Binlerce yıldır ayakta kalan bu nadide yapıların birçoğu maalesef ülkemizde yaşanan acı şok felakete dayanamadı.Yaralı tarihimizin yapılarına baktığımızda kimisi zor durumdayken kimisi tamamen yıkılmış durumda.
Adıyaman Ulu Camii
Adıyaman merkezde bulunan bu cami, 1505-1515 yıllarında Dulkadiroğulları döneminde Dulkadirli Bey Durak Bey tarafından yaptırılmıştır.Cami 1863 yılında bugünkü şeklini almasına rağmen maalesef depremde kendini koruyamadı.
Adıyaman Karakuş Höyüğü
Adıyaman’ın Kahta ilçesinde bulunan ve tarihi milattan önceye uzanan bu tümülüs, Komagene Krallığı’na ait bir anıt mezardır. Doğu, Batı ve Güney yönlerinde ayrı sütunlar halinde inşa edilen bu yapı Günümüze sadece 4 sütun olarak ulaşabilmiştir. Bunlardan ikisi Doğu’da, diğer ikisi Batı’dadır. Araştırmalar, bu tümülüsün Komagene Hükümdarı II. tarafından yaptırıldığını göstermektedir. Mithridates tarafından yaptırıldığı bilinmektedir. Depremde Kral Mithridates ve kardeşi Laodike’nin kabartmalı sütunu yıkıldı.
Hatay Sarı Selim Camii
1574 yılında Mimar Sinan’a Sokollu Mehmet Paşa tarafından yaptırılan bu cami; Medrese, sıbyan mektebi, arasta, han, tabhane, imaret, hamam ve şadırvandan oluşan bir külliyeye sahiptir. Caminin ibadet mahallini örten büyük kubbe, daha küçük iki kubbe ile destekleniyordu. Külliyenin bedesteni, kervansaray ile caminin ortasında yer almaktadır. Buradaki beş satırlık kitabeden anladığımız kadarıyla 1574-1575 yılının ortalarında inşa edilmiştir. 16. yüzyıl klasik Osmanlı mimari üslubunun bir örneği olan cami,Minaresi depremde yıkılmıştır.
Adıyaman Kahta Kalesi
Kahta Kalesi, Kommagene döneminde yazlık başkent olarak yönetim merkezi olarak inşa edilmiştir. Roma Dönemi boyunca varlığını sürdürmüştür. Kale, 1260’lı yıllarda Memlüklerin bölgeye hakim olmasıyla bugünkü halini almıştır. Kahta, Cumhuriyet dönemine kadar ilçe merkezi olarak Elazığ (Memuret-ül Aziz) ile ilişkilendirilerek 1926 yılına kadar kullanılmıştır. Şimdi sarsıntıdan hafif hasar görmüş yapıların ortasında.
Habib-i Neccar Camii
Geç modern Türkiye’de inşa edilen ilk cami olarak bilindiği için Habib-i Neccar’ın manevi değeri oldukça yüksektir. 638 yılında Antakya Müslüman Arapların eline geçtiğinde cami yaptırılmıştır. Hz. İsa’nın havarilerine ilk inanan ve bu yolda ölen bir Antakya’lının adını taşıdığı söyleniyor.Cami depremde ağır hasar gördü.
Antakya Ulu Camii
Selçuklu mimarisinin güzel bir örneğidir. Hatay’da bulunan cami ise 18. yüzyılda Memlükler tarafından yaptırılmıştır. Cami, Hatay’ın en eski ve en büyük camisi olarak kabul ediliyor. Ne yazık ki cami depremde tamamen yıkıldı.
Gaziantep Kalesi
Gaziantep Kalesi Aslen Roma döneminde bir zirvede gözetleme kulesi olarak inşa edilmiştir.Bugünkü halini MS 6. yüzyılda “kalenin mimarı” olarak bilinen Bizans İmparatoru Justinianus döneminde almış olsa da, depremde ağır hasar görmüş yapıların tam ortasındadır.
Tarihi Antep Evleri
Depremde hasar gören tarihi bir yer olarak Gaziantep’te bulunan bu evler, sizi şehrin eski yaşamına bir bakış sunan tarihi bir yolculuğa çıkarıyor. Evlerin bulunduğu Gaziantep’in Beyefendi Mahallesi şehrin karanlık havasından, gürültüsünden ve yoğunluğundan uzaklaşıp kendinizi bir zaman tünelinde bulabileceğiniz ve nefes alabileceğiniz bir yer. Depremde birçok yer hasar gördü.
Gaziantep Bayazhan
Gaziantep tarihinde değerli bir yeri olan Bayazhan, 1909 yılında tütüncü Bayaz Ahmet Efendi tarafından yaptırılmıştır. 2009 yılında Gaziantep Belediyesi tarafından Gaziantep şehrinin kültür ve tarihini sergileyen bir müze haline getirilerek halkın ziyaretine açılmıştır. Yapı, sarsıntı nedeniyle ciddi şekilde hasar gördü.
Gaziantep Kurtuluş Camii
İlk olarak 1892 yılında Meryem Ana (Aziz Meryem) Kilisesi olarak inşa edilen yapı, Kilise ve hapishane olarak kullanılmış, daha sonra camiye çevrilmiştir.Gaziantep’in en büyük camilerinden biri haline gelen yapıya eklenen minareler ve kubbe depremde yıkıldı.
Şanlıurfa Ulu Camii
“Kızıl Kilise” adlı eski bir kilisenin yerine yapılan ve yapım tarihi belirlenemeyen bu yapının avlu duvarları, sütunları, sütun başlıkları ve çan kuleleri günümüze kadar gelebilmiştir. Araştırmacılara göre 1170-1175 ortalarında Zengiler tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır. İslam fetihlerinden sonra kilise ile olan ilişkisi ve sütunlarında kullanılan kırmızı mermerden dolayı Mescid-ül Hamra (Kızıl Mescit) olarak da anılmıştır.Binanın minaresi son depremde hasar görmüştür.
Şanlıurfa Derviş Camii
Mevlid-i Halil olarak da bilinen Dergah Camii, İlk dönemlerde kilise olarak inşa edilmiş olsa da, Günümüze kadar büyük değişimler geçirmiştir. Osmanlı Döneminde ise 1523 yılında Muhammed Salih Paşa’nın verdiği talimat doğrultusunda Dergah Camii olmuştur. Caminin minaresi depremde hasar gören binaların ortasındadır.
Kahramanmaraş Ulu Camii
Dulkadiroğlu Beyliği Hükümdarı Süleyman Bey tarafından 1442-1454 yılının ortalarında yaptırılan cami,Son depremde hasar görmüş, minaresinin büyük bir kısmı yıkılmıştı.
Malatya Yeni Camii
Malatya şehir merkezinde bulunan cami, Alim Hocazade Hacı Yusuf tarafından 1843 yılında yaptırılmıştır. ‘Büyük deprem’ olarak adlandırılan 2 Mart 1893’te yıkıldı. Bu camiden günümüze sadece bir minaresi kalmış olsa da caminin büyük bir kısmı son depremde ayakta kalamamıştır.
Hatay Meclis Binası
Köprübaşı olarak bilinen meydanda 1927 yılında Fransız mimar Leon Benju tarafından yaptırılan yapı,1938’den 29 Haziran 1939’da Hatay vilayetinin Türkiye’ye katılmasına kadar meclis binası olarak hizmet vermiştir. Bina maalesef depremde yıkılmıştır.
İskenderun Latin Katolik Kilisesi
16. yüzyılda İspanya’da kuruldu Yalınayak Karmelit Rahibeler Tarikatının üyeleri, 1858’de İskenderun’a geldiler ve yeni bir kilise inşa etmeye başladılar. 1888’den 1901’e kadar çıkan yangında kilise yenilenmiştir. Depremde ibadethane yıkılmıştır.
Hatay Uzun Çarşı
Hatay’da ticaretin kalbi olarak bilinen çarşı Eski Antakya evleri arasında yer almakta olup han, hamam ve camileri bulunmaktadır. Çarşının bir kısmı depremde hasar gördü.
Darb-ı Sak Kalesi
Darb-ı Sak Kalesi, MÖ 333 yılında Pers kralı Darius’un yaşadığı yer olarak kayıtlara geçmiştir. Darius’un İssos Savaşı’ndan önce Büyük İskender’e karşı yaptırdığı kale, Anadolu Selçuklu Sultanı Süleyman Şah fethinden sonra 1084 yılında Antakya’yı fethetmiştir. kalelerden biriydi. Ancak depremle birlikte geriye hiçbir şey kalmadı.
Diyarbakır Surları
Diyarbakır surları, 346 yılında Bizans İmparatoru II. Konstantin döneminde yaptırılmıştır. Ancak şehre gelen insan sayısının artması nedeniyle surların batı kısmı bugünkü Gazi Caddesi’nden geçmektedir. 367-375 ortalarında yıkılarak sur bugünkü halini almıştır.Şimdi, depremde bazı duvarlar hasar gördü.
Malatya Sütlü Minare (Çermik Camii)
Anadolu Selçuklu 1224 yılında Sultan I. Alaeddin Keykubad tarafından yaptırılmıştır.Anadolu’nun ilk ve tek yapısı olan ve taşlarının beyazlığından dolayı “Sütlü Minare” adını alan cami, depremde hasar gördü.
Hatay Sarımiye Camii
Deprem, dünyanın ilk ışıklı caddesi olarak bilinen Kurtuluş Caddesi’ndeki tarihi binalarda hasara yol açtı. 16. yüzyılda yapıldığı belirlenen Salmiye Camii de depremde yıkıldı.Kubbesi, minaresi ve bazı duvarları yıkılan caminin üzeri molozla kaplandı.
Enverül Hamid Camii
1890’da Cami, Hacı Hüseyin Efendi ve Hacı Bicik Efendi tarafından yaptırılmıştır. 3000 kişilik kapasiteye sahip olup, taş duvarlı ve beton çatılıdır. Müftü misafirhanesi ve toplantı salonu, kuyu, şadırvan, hela, şehadethane ve tek şerefeli minaresi bulunuyordu. 1930 yılında restore edilmişse de Kahramanmaraş depreminde kısmen hasar görmüştür.
Malatya Teze Camii
1893 yılında Malatya’da üretilmeye başlanmış ve 1912 yılında Sultan II. Abdülhamid’in desteğiyle tamamlandıHalk arasında “Teze Camii” olarak bilinen Hacı Yusuf Taş Camii depremde yıkıldı.
Antakya Protestan Kilisesi
Hatay’daki Fransız idaresi sırasında elçilik ve Fransız Bankası olarak hizmet veren Antakya Evanjelik Kilisesidepremde yıkıldı.
Antakya Çet Koleji
1902’de Kuzey Suriye Milletvekili Bereketzade Rıfat Ağa tarafından yaptırılmıştır. İstanbul saray tipine göre planlanmış ve sarayların tüm özelliklerini taşıyacak biçimde inşa edilmiştir. Tüm dış balkon ve pencere modelleri Osmanlı sarayı ve taş oyma balkon tipindedir. Halep’ten taş ve inşaatçılar getirildi. Rıfat Ağa’nın 1907’de koleradan ölmesi üzerine konak 1909’da tamamlandı. Şimdi depremde ağır hasar gören binaların ortasında.
Aziz Peter ve Paul Antakya Rum Ortodoks Kilisesi
İlk olarak ahşap formda inşa edilen kilise, 1872 depreminde yıkılmış ve yerle bir olmuştur. Yanan kilise binasının yerine yapılan yeni bina, taş oymacılığıyla Bizans mimarisinin çok güzel bir örneğini yansıtıyordu. Depremle birlikte kilise harabeye döndü.
Tarihi Affan Kahvesi
Affan Kıraathanesi, 1911 yılında Fuat Kıyılı tarafından yaptırılan ve 1913 yılında tamamlanan iki katlı taş binanın alt katında yer almaktadır. Halepli Fransız mimar ve duvar ustalarının eseri olan bu yapının inşası sırasında, Roma dönemine ait su dolu kuyu keşfedildi . Tarihi yapısını koruyamayan kahvehane, depremde büyük hasar gördü.
Zarar gören bu tarihi yapılar ne olacak?
Yıkılan ve zarar gören bu tarihi binalarla ilgili beklenen açıklama Kültür Bakanlığı ve Mimarlar Odası’ndan geldi. Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, depremde zarar gören bölgelerdeki tüm kültür varlıklarının hasar tespiti yapılarak aslına uygun şekilde restore edileceğini duyurdu.Binaların güvenliğini sağlamak amacıyla bölgeye güvenlik ekipleri gönderildiğini belirten Bakan, üniversitelerden eski eserler konusunda uzman mühendis, mimar ve öğretim üyelerinden oluşan ekiplerin yanı sıra akademisyenlerin de görevlendirileceğinin altını çizdi. hasar tespiti için üniversitelerden alınmıştır.
“Ekiplerimiz 11 ilde müze ve ören yerlerinde hasar gören noktalara planlandığı gibi gecikmeden müdahale etti. Şu anda 10 ilde çok büyük ekiplerle kültür varlıklarımızın hasar tespitlerini yapıyoruz. Hem Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne hem de Kültür Varlıkları Genel Müdürlüğü’ne bağlı yapıların tespit çalışmaları hızla devam ediyor.Zaten sona geldik.”(Kültür ve Turizm Bakanlığı basın açıklaması)
Bakan Ersoy, her bölümü farklı savunma altına alarak onarımların aslına uygun olacağını vurguladı.
